Het volgende is een aangepaste versie van een presentatie die ik de eer had te mogen geven tijdens de International Disability Rights Affirmation Conference 2013.
Toegankelijkheid In Gedachten vertegenwoordigt een fundamentele benadering van het oplossen problemen omtrend toegankelijkheid. 'Fundamenteel' in de zin dat het de oorzaken aanpakt, in plaats van steeds maar weer de gevolgen aan te pakken.
Wie ben ik nou om hier te vertellen over toegankelijkheid?
Ik heb gewerkt voor een lokale organisatie die de toegankelijkheid van gebouwen en gebieden beoordeelt. Wij hebben zelfs een cursus gevolgd om zeker te zijn dat we hierbij met allerlei beperkingen rekening houden. Per slot van rekening willen we niet alleen rekening houden met mensen in een rolstoel.
Terwijl we voor deze organisatie werkten, begon ik me te realiseren dat er iets aan onze benadering ontbrak. We gingen van plaats naar plaats, en van gebouw naar gebouw, verzamelden daar informatie over wat er aan de toegankelijkheid verbeterd kon worden. Wij kwamen er nooit achter of deze informatie aan de architect van het gebouw werd doorgegeven, laat staan of andere architecten de kans hadden om hiervan te leren. Met deze uitleg hoop ik de voordelen hiervan te verduidelijken.
Een van de doelen van Toegankelijkheid in Gedachten is het onder de aandacht brengen van de huidige situatie. Een tweede doel is het onder de aandacht brengen van de situatie in landen waar mensen met een beperking niet eens de kans krijgen om te laten zien hoe zij de samenleving van dienst kunnen zijn.
Iedere lezer van mijn website woont vast in een land waar mensen met een beperking doorgaans als gelijkwaardig worden gezien, en waar de toegankelijkheid van openbare gebouwen weinig te wensen overlaat.
Hier in Nederland hebben we het, qua aandacht voor toegankelijkheid, nog niet eens zo slecht.
Niet mee eens? Wacht maar totdat ik over Turkije vertel.
De aandacht voor toegankelijkheid van openbare gebouwen varieert van land tot land, van uitstekend tot niet-bestaand - en ik zei niet "bijna."
Sommige landen doen het relatief goed, maar zelfs daar is nog ruimte voor verbetering.
Laten we met de slechtste landen beginnen - landen waar mensen met beperkingen (zeg maar gerust) vergeten zijn.
Ik heb een documentaire over Noord Korea bekeken, waarin werd onthuld dat mensen met een beperking werden "aangemoedigd om binnen te blijven," waarschijnlijk omdat "zij niet in het gewenste beeld passen."
Ook heb ik een Turkse video bekeken getiteld "Unutulmuşlar" (de vergetenen). Het ging over een jonge vrouw in een rolstoel die te groot was voor haar. Zij probeerde een aantal dingen te doen die haar mislukten. Later was ze buiten waar ze nergens zelf heen kon. Zij vroeg een aantal voorbijgangers, waarvan minstens één gewoon door liep, ookal leken ze wel in staat om haar te helpen.
Het is al een aantal jaren geleden dat ik die video heb bekeken, maar tot op de dag van vandaag weet ik nog hoe het eindigde. De vrouw rolde uit beeld, en een korte tijd later...
klonk er een pistoolschot.
Deze video's tonen een akelig beeld van de situatie in die landen, en dit zijn misschien niet de enige landen die in zo'n slechte staat verkeren. Mensen in landen waar het beter gaat kunnen zeker wel begrijpen waarom mensen met beperkingen zich niet nuttig kunnen maken.
Het lijkt wel alsof de heersers in die landen, mensen met een beperking als nutteloos beschouwen. Nou even eerlijk: in zulke landen, zijn mensen met een beperking nutteloos, maar alleen omdat de infrastructuur in deze landen zo slecht is.
Wat moet er gebeuren voordat de machthebbers in die landen...
Onder de lezers van mijn website bevinden zich vast mensen die werk hebben of gehad hebben, ondanks een beperking.
Machthebbers in de betroffen landen zeggen misschien dat de nodige verbeteringen tijd en geld vergen. Ook vragen zij zich misschien af waarom ze zouden investeren in mensen met een beperking, die (in hun visie) al aangetoond hebben dat ze nutteloos zijn. Daar staat tegenover...het mag duidelijk zijn dat dit uiteindelijk zal worden beloond. Een Nederlandse wijsheid zegt, "vele handen maken licht werk." Waarom zouden een aantal van die 'handen' niet van mensen met en beperking kunnen zijn?
Als landen eenmaal stappen ondernemen om mensen met een beperking in staat te stellen te werken, dan krijgen ze misschien met nog een hindernis te maken, die bekend staat als Aangeleerde Hulpeloosheid.
Voor wie die term niet kent...
'Aangeleerde Hulpeloosheid' is het onvermogen van mensen om te zien wat ze kunnen.
Dit overkomt mensen die zo lang hulpeloos zijn geweest, dat ze hun eigen potentieel niet zien. Om het misschien wat bruusk te formuleren, zij "hebben talent in afhankelijkheid gewonnen."
Dit citaat was van Kes, in de eerste aflevering van Star Trek: Voyager, getiteld Caretaker.
Maar nu weer terug naar de realiteit.
Landen waar mensen met een beperking (zo goed als) vergeten zijn, zouden nogal wat vooruitgang moeten kunnen tonen, als men zich 'de vergetenen' herinnert.
Zoals ik eerder al zei, zelfs in de beste landen kunnen nog dingen verbeterd worden. Om dit klaar te krijgen, moeten twee vicieuze cirkels worden doorbroken, die ons tijd en geld blijven kosten.
De eerste vicieuze cirkel die ik zal beschrijven, betreft nieuwe gebouwen.
Nieuwe gebouwen worden veelal nog steeds zo ontworpen dat de toegankelijkheid te wensen overlaat. Dan wordt er contact gelegd met een organisatie die beoordeelt wat er moet gebeuren om de toegankelijkheid van het gebouw te verbeteren. De toegankelijkheid van het gebouw wordt dan aangepakt, dus dan zou je kunnen zeggen dat het probleem is opgelost. Alleen...architecten worden niet op de hoogte gebracht over de wijzigingen die hun creaties moesten ondergaan. Het gevolg is dat ze bij het volgende gebouw weer dezelfde blunders begaan.
Deze vicieuze cirkel kan worden doorbroken door architecten te informeren over wat zij kunnen doen om problemen met de toegankelijkheid van hun gebouwen te voorkomen.
Architecten hebben al toegang tot die informatie, maar ze weten niet dat ze die nodig hebben. Eerder zei ik al dat architecten niet worden ingelicht over veranderingen die hun gebouwen moesten ondergaan.
Niet alleen worden architecten gedwarsboomd door een gebrek aan kennis, maar ze zouden richtlijnen voor toegankelijkheid ook als beperking van hun creativiteit kunnen ervaren. Een voorbeeld daarvan is 'compositionele hiërarchie.' oftewel het maken van hoogteverschillen waar dat niet nodig is.
Nou zal het architecten misschien zwaar vallen om zoiets achterwege te laten, maar het alternatief is dat mensen met mogelijk minder gevoel voor het bedoelde ontwerp, de schoonheid van het ontwerp verminderen. Daar komt nog bij, laten we even teruggaan naar degene die de toegankelijkheid beoordeelt. Ik heb dat werk altijd graag gedaan, maar ik had liever gezien dat het niet nodig was.
De tweede vicieuze cirkel die ik zou willen beschrijven betreft bestaande gebouwen.
Beheerders van openbare gebouwen met slechte toegankelijkheid willen misschien de problemen alleen verhelpen wanneer ze genoeg interesse bespeuren van mensen met een beperking. Het probleem is, tegen de tijd dat beheerders de vraag naar toegankelijkheid van hun gebouw controleren, mensen met een beperking dat gebouw al vergeten zijn, en dus, zien beheerders van zulke gebouwen geen reden om de toegankelijkheid van dat gebouw te verbeteren. Het resultaat is dat beheerders niet zien dat mensen met een beperking een gebouw willen gebruiken. Zij lijken niet te begrijpen dat mensen met een beperking wel eens terug zouden kunnen komen als zij zien dat de toegankelijkheid van een gebouw is verbeterd.
Welke les valt hier te leren?
Als beheerders van openbare gebouwen te laat controleren of er van de kant van mensen met een beperking interesse in hun gebouw bestaat, dan zijn deze beheerders misschien zelf de reden waarom er niks aan de toegankelijkheid van die gebouwen gedaan wordt. Dat wil zeggen, totdat die beheerders de hier beschreven vicieuze cirkel begrijpen.
Ik heb eerder beloofd een oplossing aan te bieden voor zelfs de beste landen. Mijn oplossing is dat wij allemaal de inzichten delen die ik met deze pagina deel; dat we het delen met architecten, leerkrachten architectuur, beleidsmakers, planologen...iedereen die te maken heeft met het ontwerp van de gebouwen die we in de toekemst te zien krijgen.
Misschien kun je er zelfs voor zorgen dat de juiste mensen eens een dag of meer vernemen hoe het is om met een beperking te leven.
Als je wilt helpen met het verspreiden van deze kennis, denk dan eens over de volgende vragen: